İstanbul’daki yerleşmelerde mimari kurgu farklılığı ve Yahudi yerleşmelerinin analizi

Abstract

Bu tezde, İstanbul'daki yerleşmelerde mimari kurgu farklılığının nedenleri araştırılmıştır. Bu nedenle, ilk aşamada tarihsel süreç içinde İstanbul'da yerleşmiş olan farklı dini ve etnik yapıdaki topluluklar incelenmiştir. Bu toplulukların içinde, yerli halkın dışında kente yerleşen en eski topluluğun 'Yahudiler' olduğu görülmüştür. Bu nedenle, 'Yahudi yerleşmeleri seçilerek çalışma bu konuda detaylandırılmıştır.

Tezin 'Birinci Bölümü', tarih öncesi dönemlerden itibaren kentteki iskan aşamalarını içermektedir. Bu bölümde, 'yerleşmeleri oluşturan topluluklar ve 'yer seçiminde önemli olan etmenler ile 'oluşturulan yerleşmelerin karakterleri ele alınmıştır. Bu bölüm, 'Bizans Öncesi' ve 'Bizans Dönemi' olmak üzere tarihsel sürece bağlı iki alt başlıkta incelenmiştir.

'İkinci Bölüm'de, 'Osmanlı Dönemi Yerleşmeleri ele alınmıştır. Kentin, günümüze kadar süregelen yerleşme kurgusunun temelleri bu dönemde atılmıştır. Kentteki kurgu farklılaşmasını oluşturan büyük göçler bu dönemde olmuştur. Bu nedenle, Osmanlı dönemi özel bir önem taşımaktadır ve ayrı bir bölüm halinde incelenmiştir. Bu bölümde, Fatih döneminden itibaren kentin imarı ve iskanı için uygulanan yöntemler anlatılmıştır. Daha sonra, İstanbul'a yerleşen topluluklar ve kurdukları mahalleler ve bu mahallelerin mimari kurguları ele alınmıştır. Bu bağlamda, kentte kurulan 'müslüman' ve 'gayrimüslim' (Rum ve Ermeni) yerleşmeleri araştırılmıştır. Bu bölümde, 'Yahudi yerleşmeleri' detaylı olarak irdelenmiştir.

"Üçüncü ve 'Dördüncü bölümlerde, 'Hasköy' ve 'Balat yerleşmelerindeki Yahudi yapılaşmasının karakteri ele alınmış ve bu yerleşmelerin analizi yapılmıştır. Bu yerleşmelerdeki Yahudi mahallelerinin kurgusu, konut ve dinsel yapılarının mimari karakteri 'çizim', 'fotoğraf, 'harita' ve 'kroki'lerle belgelenmiştir.

'Beşinci Bölüm Balat'taki Yahudi konutlarının tipolojisinden oluşmaktadır. Yerleşme içinde ölçüleri alınarak röleveleri çıkarılan bir çok konut, cephe kurgularına göre gruplara ayrılmış ve ortak mimari özellikleri saptanmıştır. Sonuç olarak da, tüm bu bilgi ve belgelerden ortaya çıkan veriler sonucunda müslüman ve gayrimüslim toplulukların kentteki yerleşme karakterleri ve Yahudi yerleşmelerinin mimari özellikleri karşılaştırmalı olarak belirtilmiştir.