17. yüzyıldan günümüze tezhip sanatında Hilye-i Şerif formları ve çağdaş uygulamaları

Abstract

Süs, ziynet, cevher, güzel sıfatlar, güzel yüz anlamlarını taşıyan Hilye-i Şerîfe ifadesi anlamını güçlendirmek gayesiyle Hilye-i Şerîfe, Hilye-i Saâdet, Hilye-i Resûlullah, Hilye-i Şerîfetü'n Nebi ifadeleri ile de anılmaktadır. Kutsal kimselerin tasvirinin yapılması İslâm anlayışına ters düştüğü için, İslâm sanatkârları Hz. Muhammed'in tasvirini sahih kaynaklardan aldıkları ifadelerle yazı ile yapmışlar ve bu yazıyı süslemeyi tercih etmişlerdir. En eski Hilye-i Şerîfe örneğine Şeyh Hamdullah döneminde rastlanmıştır. Levha şeklinde yazılan ilk Hilye-i Şerîfe ise 17. yüzyılın en önemli hattatı Hâfız Osman'a aittir. Hâfız Osman tarafından uygulanan form günümüze kadar uygulana gelmiş, farklı formlar denense de bu form klasik olarak kabul görmüştür. Hilye-i Şerîfe Hz. Muhammed dışında diğer peygamberlere, dört halife ve Aşere-i Mübeşşere, din ve tarikat büyükleri içinde yazılmıştır. 17. yüzyıldan günümüze kadar gerek hattında kullanılan yazı çeşitleriyle gerekse formunda yapılan değişikliklerle birbirinden farklı uygulamalarla karşımıza çıkan Hilye-i Şerîfe levhaları maksadı dahilinde evlerimizde, özel koleksiyonlarda yerini almaya devam etmektedir. Çalışmanın sonunda "Hilye-i Şerîfe Tasarımlarım" başlığı altında daha önce yapılan örneklerden farklı olarak sekiz eser sunulmuştur. İlk eser; klasik formda tasarlanmasıyla birlikte klasik rûmî ve çiçek motiflerinden oluşan kompozisyon ile tezyin edilmiştir. İkinci eser; serbest tasarım Hilye-i Şerîfe olarak tasarlanmış, klasik formların dışında, Hz. Muhammed'i simgeleyen güllerle tezyin edilmiştir. Bu iki eser orijinal olarak renklendirilerek yapılırken diğer altı eser Hilye-i Şerîfe form arayışları üzerine yapılmış çalışmalar şeklinde sunulmuştur. Yapılan form çalışmalarında Hilye-i Şerîfe'nin manasından ilham alınarak bir mücevher edası ile tasarlanarak ''mücevherin gizemi'' temasıyla farklı formlar uygulanmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Hz. Muhammed, Hilye-i Şerîfe, Hâfız Osman, Tezhip, Hat.