Proto-rönesans İtalya’sında Fransisken sanat hamiliği

Abstract

Fransiskenlerin bir dilenci tarikat olarak Avrupa'da ortaya çıkışı, Batı Kilisesi'nin 12. yüzyılda yaşadığı ruhani bunalımla ilgilidir. Bir yüzyıl önce Avrupa'da uluslararası ticaret ve kentsel yaşam canlanmış, Hıristiyan yaşamının doğası ile seküler kültürün dini ihtiyaçları birbiriyle çatışmıştı. Bunun sonucunda Kilise'nin erken dönemine ve havarilerin yaşantısına ilgi arttı. Kutsallık anlayışı değişti; erişilmez bir tanrı yerine, Tanrı'nın görünür imgesi İsa'yı taklit etme ön plana çıktı. Böylece 12. yüzyılda gezgin vaizlerden oluşan reform hareketi dilenci tarikatlara doğru evrildi. Fransisken Tarikatı papalığın desteğini alarak hızla kurumsallaştı ve geniş bir coğrafi bölgeye yayıldı. Biraderler, Kuzey İtalya komünlerindeki toplumsal kurum ve grupları dönüşüme uğratıp komünü domine eden üst sınıfla yakınlaştılar. Fransiskenler imgelerin gücünü fark etmişlerdi. Başta sanatı tarikatın kurucusu Assisili Francesco'nun kültünü yerleştirmek için kullandılar. Tüm diğer dilenci tarikatlar gibi Fransiskenlerde de bireysel ve ortak mülkiyet edinmek yasaktı. Ama biraderler papalıktan bir dizi ayrıcalık alarak yoksulluk yasağının etrafından dolandılar. Fransisken kiliselerinin inşasında papalık endüljansları ve komün sübvansiyonları kullanıldı. Komünün zengin banker aileleri mezar şapellerinin dekorasyonu için bağış yaptı. Paraya dokunma hususunda biraderlere tarikatın sivil kolunun üyeleri, bağışı yapan kişinin akraba ve arkadaşları ya da tarikatın görevlendirdiği üçüncü kişiler yardım etti. Bu çalışma Floransa'daki Santa Croce Kilisesi'nde yer alan Bardi Şapeli üzerinde yoğunlaşır. Şapelin içinde azizin yaşamından sahnelerin betimlendiği 13. yüzyılın ilk yarısından kalma bir panel (Bardi Aziz Francesco Paneli), Giotto'nun 14. yüzyılın başına tarihlendirilen Aziz Francesco'nun Yaşamı fresko dizisi, giriş kemerinin üstünde ise orijinal bir vitraylı pencere bulunmaktadır. Çalışma panel ve freskoları, sanatçıların kaynak olarak kullandıkları hagiografik metinlerle karşılaştırır. Bu yazarların tarihsel gerçekliği neden ve nasıl dönüştürdüklerini, tarikatın 13. yüzyıldan 14. yüzyıla değişen karakterinin metinlere nasıl yansıdığını ve sanatçıların eserlerinde bu metinleri ne şekilde yorumladıklarını değerlendirir. Bardi Aziz Francesco Paneli'ni üslup ve ikonografik olarak kendinden önce ve sonra gelen aynı türde panellerle kıyaslar ve panelin bu gelenek içindeki yerini belirler. Giotto'nun fresko serisindeki kompozisyon tercihleri ve ilettiği mesajı Assisi Bazilikası, Yukarı Kilise'deki muadiliyle birlikte ele alır. Freskoların duvarlara yerleşimi üzerinden azizin yaşamından sahnelerin gruplanınca yarattığı anlam çeşitliliğini tartışır. Şapelin orijinal vitraylı penceresindeki papa ve Fransisken azizlerin temsillerini Fransisken Tarikatı, papalık, Bardi ailesi ve Anjou Hanedanı arasındaki ilişki açısından yorumlar. Şapelin 13. ve 14. yüzyıllardaki olası izleyici kitlesini ve incelenen eserlerin bu kitle için ne ifade etmiş olabileceğini belirler. Böylece tarikatın tarihi ile sanatsal üretime katkısındaki bir yüzyıllık değişim çok küçük bir mekanda incelenmiş olur.