İstanbul'da 2000 yılı sonrasında üretilen yüksek konut bloklarının kentsel mekân ve blok planı üzerinden değerlendirilmesi

Abstract

Kentsel morfoloji ve konut tipolojisi arasındaki ilişki üzerinden kentsel mekânın değişimini anlamaya yönelik hazırlanan bu çalışma, İstanbul'da 2000 yılı sonrasında ekonomik büyümede öncelik verilen inşai üretim bağlamında ivme kazanan ve kitlesel konut stoku içinde yer alan yüksek konut bloklarını ele alır. Çalışma, İstanbul'da 2000 yılı sonrasında özel sektör tarafından üretilen, yerleşim sınırları içerisinde sadece konut işlevli bloklardan oluşan, 500 konut ve üzeri kapasiteye sahip konut yerleşmelerini kapsar. İncelenen her konut yerleşmesinde, bina yüksekliği 51,50 metreyi (17 kat ve üzeri) geçen en az bir ya da birden fazla yüksek konut bloğu bulunur. Tipolojik ve programatik aşamalardan geçerek sınırlandırılan, 48'i Avrupa yakasında, 12'si Anadolu yakasında yer alan 60 konut yerleşmesinden oluşan veri seti, yapılaşma koşulları bağlamında nicel-oransal verilerin tespitini sağlarken, yerleşim planı ve blok planı olmak üzere iki farklı ölçekte yapılan değerlendirmelerle planlama eğilimlerini/tercihlerini tespit eder. Yüksek konut blokları özelinde yerleşme formu üzerinden elde edilen veriler dikkate alındığında, tamamı güvenlikli ve dışa kapalı yerleşmelerin, geleneksel kent içi yapı adası veya parsel büyüklüklerinin çok ötesinde, literatürde süperblok ya da mega-parsel olarak tanımlanan iri yapı adaları üzerinde inşa edildiği görülür. Yatırım, tasarım ve yapım büyüklüklerindeki dikkate değer bir artışın söz konusu olduğu yerleşmelerde, tek defada üretilen konut birimi sayılarının çok yüksek değerlere ulaştığı, yerleşmelerin yüksek yoğunluklarda üretildiği ve yapı ayak izi küçük, çözünük bir yapılaşmanın benimsendiği ortaya çıkar. Çok katlı konut bloklarıyla çevrelenmiş, yüklü peyzaj düzenlemeleri içeren büyük açık alanların yerleşim biçimlerinde baskın öğe olarak öne çıktığı, dolayısıyla konut bloklarının alanın tamamında belli bir düzende bir açık alan (sokak, meydan) tanımlamaya çalışan örüntüler oluşturmadığı ifade edilebilir. Blok planlaması üzerinden elde edilen veriler dikkate alındığında, yerleşmelerde merkezi merdivenli ayrık blok tipolojisinin baskın olarak kullanıldığı, normal kat alanlarının geleneksel kent içi yapı adası veya parsel üzerinde üretilen blok alanlarından çok daha büyük olduğu, ortak kullanım alanlarına yer verilmeyen sirkülasyon alanlarının kat planlarında ortalama %20'lik bir alan işgal ettiği ortaya çıkar. Normal katta çok sayıda konut birimi barındıran çözümlerin tercih edildiği blok planlarında yer alan birim konutların cephe kullanımında karşılıklı 2 ve 3 cepheli konut adedinin düşük, birbirine dik iki cepheli ve tek cephesi bulunan konut birimi adedinin ise fazla olduğu belirlenmiştir. 2000'li yıllardan 2024 yılına gelindiğinde İstanbul'da konut üretiminde yatırım, tasarım ve yapım ölçeğinin ulaştığı noktayı gösteren tez çalışmasından elde edilen bulgular ve tespitler ışığında, sadece yapılaşma oranını niceliksel olarak tanımlayan imar planı mantığıyla üretilen konut yerleşmelerinin bir arada nasıl bir kentsel mekân ürettiği tartışmaya açılmıştır. Bu tez çalışmasıyla, günümüzün parçalanmış kentsel doku üretimini teşvik eden imar koşullarına alternatif olarak, kentlileri bir araya getiren sokak, meydan gibi ortak yaşam alanlarının, konut ve farklı işlevlere sahip doluluklarla bütünleşik olduğu, tipo-morfolojik çeşitliliğe sahip kentleri fiziki anlamda yeniden üretebilmemize imkân sağlayabilecek "bir ortaklık ve çoğulculuk mekânı olarak şehir fikri"ni merkezine alan bir planlama anlayışı savunulmaktadır.